του Μάνου Σταυρουλάκη
Στους συντρόφους Μ. Κυριακίδη και Φ. Θεοδωρίδη
Σε προηγούμενο κείμενο, είχαμε την ευκαιρία να αναφερθούμε στο ρόλο της τηλεόρασης στον επανακαθορισμό της πολιτικής σκηνής των σύγχρονων δυτικών δημοκρατιών.
Το παρόν σημείωμα έχει ως αντικείμενο να αναδείξει ορισμένα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά και σε παγκόσμια κλίμακα οι χρήστες του Διαδικτύου. Το Internet, ή ακριβέστερα «Interconnected Networks», αποτελεί σήμερα την εμβληματική επικοινωνιακή μορφή της νέας εποχής και την κύρια επιλογή επικοινωνίας ενός διαρκώς αυξανόμενου αριθμού Νέων. Όμως, αυτός ο παγκόσμιος χώρος πολύχρωμης και πολυδιάστατης δημιουργίας, έκφρασης και ανταλλαγής απόψεων και ιδεών προσκρούει στις αντιφιλελεύθερες πρακτικές ενός σημαντικού αριθμού κρατών.
Αφού προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τις σημαντικότερες όψεις αυτού του ασφυκτικού κρατικού ελέγχου, θα εξετάσουμε και τη συνακόλουθη πρακτική των αυταρχικών καθεστώτων.
ΟΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
Η εξάπλωση του Internet εδώ και περίπου μία δεκαετία συνοδεύθηκε από την ελπίδα για περισσότερη ελευθερία έκφρασης, της οποίας φορέας θα ήταν αυτό το παγκόσμιο, άνευ συνόρων Δίκτυο – πέραν, βεβαίως, των αναπόφευκτων γλωσσικών εμποδίων. Έτσι, το Internet θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα οικουμενικό μέσο ελεύθερης έκφρασης.
Σήμερα, όμως, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν αρκετά ελλειπτικό απολογισμό. Αυτή η αρνητική εξέλιξη αποδίδεται δικαιολογημένα στο γεγονός ότι τα αυταρχικά πολιτικά καθεστώτα δεν επέτρεψαν στο Internet να εξελιχθεί σε ένα μέσο διάδοσης αξιών όπως είναι η ελευθερία έκφρασης, τα ατομικά δικαιώματα, η δημοκρατία.
Πριν προβούμε στην παρουσίαση αυτών των απαγορευτικών πολιτικών, είναι απαραίτητο να έχουμε υπ’ όψιν τη βασική διαπίστωση, ότι το Διαδίκτυο στηρίζεται στην ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα – τουλάχιστον – σε δύο υπολογιστές. Συνεπώς, για να μπορέσει μία πληροφορία να «κυκλοφορήσει» στο Διαδίκτυο, θα πρέπει να συνυπάρχουν, πριν απ’ όλα, δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις: ένας χρήστης που θα έχει τη δυνατότητα να εμπλουτίσει το Διαδίκτυο με μία νέα πληροφορία και ένας δέκτης που θα έχει πρόσβαση, αν το επιθυμεί, σε αυτή την πληροφορία.
Για να μπορέσουν να εμποδίσουν αυτή τη βασική λειτουργία του Internet, τα αυταρχικά καθεστώτα προσφεύγουν σε ποικίλες απαγορευτικές μεθόδους.
Καταρχήν, σε ό, τι αφορά τον έλεγχο πρόσβασης στο Διαδίκτυο, τα καθεστώτα αυταρχικού χαρακτήρα δεν διστάζουν να απαγορεύουν την κατοχή ηλεκτρονικού υπολογιστή, να μην επιτρέπουν την πρόσβαση στο Net παρά μόνον σε μία ολιγάριθμη μειονότητα (ουσιαστικά: σε ορισμένα στελέχη της δημόσιας διοίκησης) ή να υποχρεώνουν τον κάτοχο ενός υπολογιστή να τον δηλώνει στις αρμόδιες κρατικές αρχές.
Παράλληλα, ακόμη και στις χώρες όπου επιτρέπεται καταρχήν η πλοήγηση σε ηλεκτρονικούς κόμβους του Διαδικτύου, τα αντιφιλελεύθερα καθεστώτα δεν είναι λιγότερο εφευρετικά. Ειδικότερα, ο χρήστης δεν μπορεί να επισκεφθεί παρά μόνον τις εγκεκριμένες από την κυβέρνηση ηλεκτρονικές διευθύνσεις, δεν τού επιτρέπεται η πρόσβαση σε σελίδες το περιεχόμενο των οποίων ασκεί κριτική στο κυρίαρχο αυταρχικό καθεστώς και ιδιαίτερα, στις σελίδες των πολιτικών αντιφρονούντων στο εξωτερικό (π.χ.: η κουβανέζικη μειονότητα στην Φλόριντα) ή είναι συχνά υποχρεωμένος να «σερφάρει» στο Διαδίκτυο ανεχόμενος την φυσική (!) παρουσία ενός κρατικού υπαλλήλου.
Σε αυτή την παλέττα απαγορευτικών μεθόδων θα πρέπει να προστεθούν η τακτική ορισμένων κρατών να χρησιμοποιούν το Internet ως ένα μέσο απροκάλυπτης προπαγάνδας σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο και η τάση ορισμένων κυβερνήσεων να δημιουργούν το δικό τους εθνικό Net που αντικαθιστά το Internet: με άλλες λέξεις, η πάλη ενάντια στο Διαδίκτυο συγκεκριμενοποιείται μέσα από τη δημιουργία ενός εθνικού Δικτύου. Σε αυτά τα επίσημα κρατικά Δίκτυα δεν λείπουν και οι δυσφημιστικές καμπάνιες κατά των αντιφρονούντων του καθεστώτος, όπως και η ανάπτυξη των online διοικητικών υπηρεσιών, με προφανή σκοπό την ενδυνάμωση της δημοτικότητας της κυβέρνησης.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΥΒΑ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ
Τα παραδείγματα χωρών όπου ο κρατικός έλεγχος του Internet είναι ασφυκτικός είναι δυστυχώς πολυάριθμα και είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των απαγορευτικών μεθόδων που μόλις παρουσιάσαμε. Στο παρόν κείμενο, θα περιορισθούμε στις πιο κραυγαλέες περιπτώσεις.
Ξεκινώντας από την Κούβα, η εικόνα είναι αρκετά μελαγχολική: η πρόσβαση στο Διαδίκτυο αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο ορισμένων κρατικών θεσμών, αν και το νησί προσπαθεί, εδώ και λίγο καιρό, να κατασκευάσει το δικό του κρατικό Δίκτυο [ένα είδος «Intranet»].
Στη Λιβύη, η στάση της κυβέρνησης απέναντι στο Internet είναι απόλυτα αρνητική, αφού η πρόσβαση στο Διαδίκτυο απαγορεύεται αυστηρά.
Ανάλογες κατασταλτικές πρακτικές δεν λείπουν ούτε από τη μετασοβιετική Κεντρική Ασία. Στο Ουζμπεκιστάν, για παράδειγμα, οι προμηθευτές πρόσβασης στο Internet επιβλέπονται στενά από το Υπουργείο των Τηλεπικοινωνιών, το οποίο, βέβαια, φροντίζει για την απάλειψη κάθε κριτικής του καθεστώτος.
Λίγο νοτιότερα, στο Ιράν, απαγορεύεται ρητά η πρόσβαση σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις με αντικείμενο τη θρησκεία, τις σεξουαλικές σχέσεις, την αμφισβήτηση των αρχών της ισλαμικής δημοκρατίας, ακόμη και η απλή ένδειξη «Ισραήλ» ή «Η.Π.Α» στις μηχανές αναζήτησης. Μάλιστα, οι φοιτητές της Ιατρικής Σχολής δεν έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις που εξετάζουν την ανατομία του ανθώπινου σώματος.
Στο Σουδάν, οι προμηθευτές πρόσβασης στο Διαδίκτυο τελούν υπό απόλυτο κρατικό έλεγχο.
Αντιθέτως, στη Σαουδική Αραβία, η πλοήγηση στο Internet είναι δυνατή, αν και, επισήμως, το Διαδίκτυο χαρακτηρίζεται ως ένα εργαλείο «δυτικοποίησης» των ηθών.
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΜΑΛΛΟΝ ΕΥΟΙΩΝΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ
Ο παραπάνω υπότιτλος φαντάζει μάλλον αντιφατικός σε σχέση με τις στρατηγικές και τις μεθόδους των αυταρχικών κυβερνήσεων απέναντι στο Internet.
Και πράγματι, φαίνεται ότι το Διαδίκτυο μπορεί εύκολα να ελεγχθεί από ένα Κράτος με αυταρχικά χαρακτηριστικά.
Όμως, εξετάζοντας λεπτομερέστερα τις πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο του Διαδικτύου, καταλήγουμε σχεδόν αβίαστα στο συμπέρασμα ότι, γενικά, ο τεχνολογικός τομέας παρουσιάζει μία αυξάνουσα αυτονόμηση σε σχέση με τις αποφάσεις της δημόσιας εξουσίας.
Ειδικότερα, η συνδεόμενη με το Internet τεχνολογία θα εξακολουθεί να εξελίσσεται ολοένα και περισσότερο. Έτσι, τα αυταρχικά καθεστώτα θα είναι υποχρεωμένα να προσανατολίζουν διαρκώς τις απαγορευτικές μεθόδους τους, εάν, βεβαίως, επιθυμούν να αγωνίζονται με επιτυχία εναντίον των επικοινωνιακών τεχνολογιών. Όμως, με δεδομένη την ανεπαρκή τεχνογνωσία σημαντικού αριθμού αυταρχικών κυβερνήσεων, οι φίλοι και χρήστες του Internet μπορούν να ελπίζουν ότι το Διαδίκτυο μπορεί να γίνει ακόμη πιο συμμετοχικό, πιο πολύχρωμο, πιο πλουραλιστικό.
Αθήνα, 2/ΧΙΙ/2002