Από την επαύριο κιόλας της επίθεσης μια ισχυρή μερίδα της αμερικανικής ελίτ κατέληξε στην άποψη ότι ήρθε η ώρα να εκκαθαριστούν παλιοί λογαριασμοί και να ξαναζωγραφιστεί ο πολιτικός χάρτης
Η φρικαλεότητα της 11ης Σεπτεμβρίου κατέστησε τον πόλεμο αναπόφευκτο. Αποφεύγοντας μια τέτοια πρόκληση, δεν ματαίωνες τη σύγκρουση. Απλώς την ανέβαλες για να την διεξαγάγεις υπό χειρότερους όρους αργότερα. Το χτύπημα έθεσε ένα πελώριο θέμα τάξης: αν κάποιος που σκοτώνει έναν άνθρωπο είναι καταζητούμενος, εκείνος που σκοτώνει 5.000 δεν είναι δυνατόν να περιμένει ασυλία. Από τη στιγμή που η οφθαλμοφανής αυτή πρόταση γινόταν δεκτή, το αναπόφευκτο του πολέμου προέκυπτε ως λογική συνέπεια των δεδομένων του προβλήματος. Η εξουδετέρωση της Αλ Κάιντα ήταν τεχνικώς αδύνατη χωρίς την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν και η ανατροπή των Ταλιμπάν σήμαινε κατ' ανάγκην πολεμική επιχείρηση.
Είναι ευτύχημα που ο πόλεμος πλησιάζει προς την ολοκλήρωσή του τόσο σύντομα. Το θέμα είναι τι γίνεται από εδώ και εμπρός. Ήταν εξ αρχής φανερό ότι η μετά το Αφγανιστάν φάση θα ήταν η δύσκολη.
Υπάρχει το ευνοϊκό σενάριο:
* Τα άμεσα θέματα η βοήθεια στον αφγανικό λαό και ο σχηματισμός αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης που ικανοποιεί τις γειτονικές χώρες προωθούνται κατ' ευχήν.
* Αυτή τη φορά, οι ΗΠΑ δεν εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν στην τύχη του μόλις κάνουν τη δουλειά τους γιατί αναγνωρίζουν ότι έτσι θα ξαναγίνει λάκκος με φίδια. Η χώρα αναστηλώνεται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και την οικονομική βοήθεια των δυτικών χωρών.
* Ο πόλεμος δεν επεκτείνεται αλλού. Η εξάρθρωση των πυρήνων της Αλ Κάιντα σε άλλες χώρες αντιμετωπίζεται ως αστυνομική υπόθεση και επιζητείται η συνεργασία των τοπικών αρχών (που δεν νομίζω ότι θα την αρνηθούν).
* Γίνεται προσπάθεια για επίλυση του Παλαιστινιακού. Ασκείται πίεση στον Ισραηλινό πρωθυπουργό να εγκαταλείψει το σχέδιο υπονόμευσης της Παλαιστινιακής Αρχής και την άρνησή του να διαπραγματευτεί στα σοβαρά με οποιονδήποτε.
* Η Δύση αποφασίζει να αυξήσει τη βοήθεια προς τις φτωχές χώρες.
Αν οι ΗΠΑ πρωτοστατήσουν σε αυτά, μπορεί να μην κερδίσουν τη συμπάθεια εκείνων για τους οποίους ο αντιαμερικανισμός είναι εξαρτημένο αντανακλαστικό, αλλά θα κερδίσουν την εκτίμηση ανθρώπων καλής θέλησης παντού.
Υπάρχει όμως και ένα εξαιρετικά επικίνδυνο σενάριο:
Από την επαύριο κιόλας της επίθεσης μια ισχυρή μερίδα της αμερικανικής ελίτ κατέληξε στην άποψη ότι ήρθε η ώρα να εκκαθαριστούν παλιοί λογαριασμοί και να ξαναζωγραφιστεί ο πολιτικός χάρτης. Σύμφωνα με αυτήν τη σχολή σκέψης, ο επόμενος στη λίστα για στρατιωτική επίθεση είναι το Ιράκ.
Κανείς όμως δεν έχει κατηγορήσει το Ιράκ για ανάμειξη στο τρομοκρατικό χτύπημα. Μία απρόκλητη επίθεση εναντίον του είναι περίπου βέβαιο ότι θα ματαιώσει κάθε πρόοδο στο Παλαιστινιακό και μπορεί να πυροδοτήσει αυτό που αποφεύχθηκε στο Αφγανιστάν, μιαν έκρηξη του ισλαμικού κόσμου. Αυτό θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας.
Λέγεται ότι η εμμονή του Σαντάμ Χουσεΐν στα όπλα μαζικής καταστροφής συνιστά άμεσο κίνδυνο. Ο Σαντάμ μπορεί να είναι αδίστακτος τύραννος, δεν έχει όμως αυτοκτονικές τάσεις και σε αντίθεση με τον Μπιν Λάντεν δεν χρειάζεται να μάθει πού βρίσκονται τα όρια. Τα ξέρει. Εν ολίγοις, οι κλασικές μέθοδοι της αποτροπής αρκούν. Φυσικά, το ιρακινό καθεστώς πρέπει να πιεσθεί να σταματήσει αυτό που κάνει (με πιέσεις τέτοιες που να παράγουν αποτελέσματα αντί να προκαλούν ανείπωτη μιζέρια στον ιρακινό λαό). Στρατιωτική επέμβαση όμως για ανατροπή του δεν δικαιολογείται.
Δεν έχω καμιά συμπάθεια στο ιρακινό καθεστώς και θα ήμουν ευτυχής αν κατέρρεε αύριο. Απλώς λέω ότι η Δύση δεν έχει καμιά δουλειά να επεμβαίνει στρατιωτικά για να ανατρέπει απεχθή καθεστώτα (κάτι τέτοιο δικαιολογείται μόνο αν μας επιτεθούν ή μας απειλούν άμεσα). Αυτός είναι ο κανόνας του παιχνιδιού. Η ανεξαρτησία του έθνους-κράτους δεν ξέρω με τι μπορεί να αντικατασταθεί. Αλλεπάλληλες στρατιωτικές επεμβάσεις στα εσωτερικά άλλων χωρών δημιουργούν προηγούμενα. Πού θα πάει αυτό; Θα αρχίσουμε με απεχθή καθεστώτα, θα συνεχίσουμε με όσους απλώς δεν μας βολεύουν και θα καταλήξουμε να πυροβολούμε τον γείτονα γιατί το σκυλάκι του μας ενοχλεί;
Το θέμα υπερβαίνει το ζήτημα του Ιράκ. Σχετίζεται με το πώς η μόνη υπερδύναμη αντιλαμβάνεται τον ρόλο της βίας στις διεθνείς σχέσεις. Μια παγκόσμια στρατηγική που βασίζεται αποκλειστικά στη χρήση ή την απειλή στρατιωτικής βίας (και καθόλου στη συνεννόηση) θα ήταν χειρότερη από έγκλημα, θα ήταν λάθος.
Εκεί που καταλήγω είναι ότι η Ευρώπη έπραξε άριστα που μέχρι τώρα συμπαρατάχθηκε ανεπιφύλακτα με τις ΗΠΑ. Το επέβαλαν θέματα αρχής (η 11η Σεπτεμβρίου δεν μπορούσε να μείνει αναπάντητη) καθώς και τα ίδια τα συμφέροντά μας. Επιπλέον, η συμπαράταξη με τις ΗΠΑ μάς δίνει σημαντικά τακτικά πλεονεκτήματα: προσφέροντας συνδρομή (που είναι μεν χρήσιμη αλλά όχι απαραίτητη), η Ευρώπη αποκτά ένα βαθμό επιρροής στη διαμόρφωση των αμερικανικών αποφάσεων, που αλλιώς δεν θα είχε. Η επιρροή αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί τώρα και να συμβάλει στην απομόνωση των «ιεράκων» και την αποκατάσταση της αίσθησης του μέτρου στις ΗΠΑ.
Η αίσθηση του μέτρου μπορεί εύκολα να χαθεί και στο εσωτερικό μέτωπο των δυτικών δημοκρατιών. Ένας από τους κύριους λόγους που η εξουδετέρωση της τρομοκρατίας αποτελεί άμεση προτεραιότητα είναι ότι η δράση της οδηγεί σε υπονόμευση των ατομικών ελευθεριών μέσα στο ίδιο το λίκνο τους. Οι ελευθερίες είναι ευπαθές φυτό. Δυσκολεύονται να επιβιώσουν σε συνθήκες όπου η αυτοσυντήρηση από δεδομένο μετατρέπεται σε ζητούμενο. Σε ώρες κρίσης, οι εκτελεστικές εξουσίες κάθε απόχρωσης (οι συντηρητικές ιδιαίτερα) βιάζονται να ξεμπερδεύουν με τις κουραστικές διαδικασίες των δικαστικών εγγυήσεων που προστατεύουν εμάς τους υπόλοιπους. Έτσι γίνεται πάντα. Το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου έχει προκαλέσει σεισμό στο καθεστώς των ατομικών ελευθεριών των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Δεν θέλω να σκέφτομαι τι θα συνέβαινε έπειτα από δύο ή τρία τέτοια χτυπήματα. Εκείνο που ξέρω είναι ότι οτιδήποτε και να συνέβαινε θα είχε την αμέριστη συμπαράσταση ενός πανικόβλητου λαού και ότι οι οποιεσδήποτε φωνές διαμαρτυρίας φιλελεύθερων συνειδήσεων θα έπεφταν στο κενό.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου ήταν φυσιολογικό να περιμένουμε φορτικότερους ελέγχους, στενότερη επιτήρηση των επικοινωνιών μας, της κίνησης των λογαριασμών μας κ.ά. Στον βαθμό που χρειάζονται, όλα αυτά θα έπρεπε να θεωρούνται λυπηρές αποκλίσεις, να γίνονται υπό δικαστική εποπτεία και να έχουν ημερομηνία λήξης. Αυτά που συμβαίνουν όμως στις ΗΠΑ (και στη Βρετανία) υπερβαίνουν κατά πολύ τα παραπάνω. Δεν θα αναφερθώ σε απόψεις του άλφα ή βήτα σχολιαστή περί «θεμιτότητας» των βασανιστηρίων. Και μόνο αυτά που αποτελούν ήδη επίσημη πολιτική του αμερικανικού κράτους αρκούν.
Μιλάμε για τη δυνατότητα σύλληψης ξένων (διάβαζε Αράβων) πολιτών και κράτησής τους επ' αόριστον με την απλή διαβεβαίωση της αστυνομίας ότι «δεν μπορούν να αποκλείσουν την πιθανότητα να είναι ύποπτοι». Μιλάμε για περιορισμένη δυνατότητά τους να επικοινωνήσουν με δικηγόρο ή να ειδοποιήσουν τους δικούς τους. Μιλάμε για τη δυνατότητα παρακολούθησης συνομιλιών και αλληλογραφίας των κρατουμένων με τους δικηγόρους τους χωρίς δικαστικό ένταλμα. Ο κ. ’σκροφτ, υπουργός Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, ζήτησε τις εξουσίες αυτές την επαύριον της 11ης Σεπτεμβρίου. Όταν η εμφανώς δυσφορούσα ηγεσία της Γερουσίας και του Κογκρέσου περιόρισε τη δυνατότητα κράτησης χωρίς δικαστική απόφαση στη μία εβδομάδα, ο κ. ’σκροφτ προσπέρασε τη νομοθετική εξουσία προκαλώντας προεδρικό διάταγμα. Αυτό επανέφερε από το παράθυρο τη δυνατότητα της επ' αόριστον κράτησης. Με το ίδιο διάταγμα συστήνονται ειδικά στρατοδικεία για την εκδίκαση υποθέσεων τρομοκρατίας, στα οποία η διαδικασία δεν είναι κατ' ανάγκην ανοιχτή, οι κανόνες που διέπουν την παρουσίαση του αποδεικτικού υλικού είναι χαλαρότεροι και η ενοχή του κατηγορουμένου δεν είναι απαραίτητο να αποδειχθεί «πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας».
Το αποτέλεσμα είναι η κράτηση υπό άσχημες συνθήκες πάνω από 1.000 ανθρώπων, των οποίων ούτε τα ονόματα αλλά ούτε και ο ακριβής αριθμός δίνονται από τις αρχές. Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι κρατούμενοι έχουν συλληφθεί για την εθνικότητά τους ή για τις πιο περιστασιακές επαφές με πραγματικούς υπόπτους. Είναι φανερό ότι ο κ. ’σκροφτ δεν αστειεύεται (αν αποφάσιζε να βάλει στη φυλακή επιλέγοντας διά κληρώσεως τον μισό πληθυσμό, είναι βέβαιο ότι το υπόλοιπο μισό θα αισθανόταν ακόμη ασφαλέστερο).
Αυτά δεν είναι περιθωριακές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αναφέρονται σε έννοιες όπως Ηabeas corpus (η προστασία από αυθαίρετη σύλληψη), due process (η τήρηση των νόμιμων διαδικασιών), το δικαίωμα για ανοικτή δίκη, το δικαίωμα να ξέρεις γιατί κατηγορείσαι, το δικαίωμα της ανεμπόδιστης υπεράσπισης από συνήγορο. Αναφέρονται στον πυρήνα, στα άγια των αγίων των ατομικών ελευθεριών. Χωρίς αυτά, όλα τα άλλα δικαιώματα είναι κενό γράμμα.
Οι παραβιάσεις αυτές αποτελούν κινήσεις για εσωτερική κατανάλωση. Κατά τη γνώμη έγκυρων σχολιαστών τα μέτρα αυτά δεν είναι αναγκαία και μπορούν να αποδειχτούν αντιπαραγωγικά. Σύμφωνα με παλιούς αξιωματούχους του FΒΙ, οι μαζικές κρατήσεις άσχετων ανθρώπων δεν είναι υποκατάστατο της συστηματικής συλλογής πληροφοριών.
Όσο δε για τα στρατοδικεία, σοβαρολογούμε ότι είναι νοητό ο Μπιν Λάντεν να δικαστεί εν κρυπτώ και παραβύστω με συνοπτικές διαδικασίες από αμερικανικό στρατοδικείο; Είναι βέβαιο ότι κάτι τέτοιο θα φανεί ως λυντσάρισμα.
Και μια τελευταία απορία: τι θα γίνει με τους ξένους που πολεμούν μαζί με τους Ταλιμπάν; Ο υπουργός ’μυνας των ΗΠΑ είπε ότι οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται να τους κρατήσουν ως αιχμαλώτους και παράλληλα δήλωσε ότι δεν θα επιθυμούσε να τους δει να επιστρέφουν στα σπίτια τους. Τι είναι αυτό; Παρότρυνση για δολοφονία αιχμαλώτων πολέμου;
Μήπως έχουμε ξεχάσει ποια πράγματα υπερασπιζόμαστε;
Ο Χρ. Ιορδάνογλου διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης