Του Θόδωρου Τσίκα,
H έναρξη απευθείας διαλόγου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για την επίλυση των ουσιαστικών διαφορών έπρεπε να έχει πραγματοποιηθεί προ πολλού. Δεν είναι μόνο επιβεβλημένη λόγω της συμφωνίας του Ελσίνκι. Αποτελεί μονόδρομο για την ειρήνη και την σταθερότητα στην περιοχή. Φαίνεται πως τώρα και οι δύο χώρες αντιλαμβάνονται ότι η διατήρηση των εκκρεμοτήτων δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να ακολουθήσει αυτό το δρόμο με συνέπεια, χωρίς ταλαντεύσεις. Πρέπει να αγνοήσει τις φωνές όσων επιμένουν να μείνει η χώρα μας προσκολλημένη σε αναχρονιστικές αγκυλώσεις. Σε θέσεις δηλαδή, που έβλαψαν σοβαρά την εξωτερική πολιτική μας στο παρελθόν.
Τα προβλήματα στο Αιγαίο αποτελούν ασφαλώς το «σκληρό πυρήνα» των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η κάθε πλευρά ισχυρίζεται ότι έχει το απόλυτο δίκαιο και ότι η άλλη είναι πάντα προκλητική και βρίσκεται εν αδίκω.
Οι δύο χώρες πρέπει να ξεφύγουν από τη λογική του «μηδενικού αθροίσματος» σύμφωνα με την οποία ό,τι κερδίζει ο ένας, το χάνει ο άλλος. Πρέπει να εδραιωθεί η πεποίθηση ότι είναι δυνατόν να εξευρεθούν λύσεις που μπορεί να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα και των δύο χωρών. Στις σύγχρονες συνθήκες η αντίληψη ότι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα και το αίσθημα ασφάλειας του γείτονα, είναι κεντρική.
Το Αιγαίο είναι ελληνικό κατά 41%. Είναι κυρίως διεθνές (κατά 50%) και τριτευόντως τουρκικό (κατά 9%). Η Τουρκία ως παράκτια χώρα έχει, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, νόμιμα συμφέροντα στο διεθνή εναέριο χώρο και στα διεθνή ύδατα. Επομένως η αντίληψη «δεν έχουμε τίποτα να συζητήσουμε» στερείται σοβαρών ερεισμάτων. Ειρηνική επίλυση διαφορών σημαίνει διάλογος, διαβούλευση, διαπραγμάτευση. Η χώρα μας θα μπορούσε να προτείνει μία σειρά από ρυθμίσεις στα θέματα των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου που θα αφαιρούσαν ένα σημαντικό στοιχείο έντασης στις διμερείς σχέσεις, θα εκτόνωναν πιέσεις για παραχωρήσεις σε άλλα θέματα (π.χ. «γκρίζες ζώνες» ) και θα άνοιγαν το δρόμο για αξιοποίηση του πλούτου του Αιγαίου. Αυτό θα προϋπέθετε συμφωνία με την Τουρκία στη βάση του διεθνούς δικαίου, ώστε να αναγνωριστεί αμοιβαία και τελεσίδικα το status του Αιγαίου.
Πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο σημαντικά στοιχεία:
α) Το δικαίωμα που μας δίνει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας για επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί λόγω αντίθεσης πολλών κρατών με ναυτιλιακά συμφέροντα στην περιοχή και ισχυρό διεθνή ρόλο. Δεν είναι τυχαίο ότι καμία ελληνική κυβέρνηση δεν το εφάρμοσε μέχρι τώρα. Κινδυνεύουμε λοιπόν, καθώς προχωρεί ο χρόνος, να χάσουμε κάθε διαπραγματευτική αξία του δικαιώματος αυτού.
β) Η διαφορά που προκύπτει από το εύρος των 10 μιλίων του ελληνικού εναέριου χώρου (το οποίο καθιερώθηκε μονομερώς με ένα απλό Προεδρικό Διάταγμα το 1931) έναντι 6 μιλίων των χωρικών υδάτων, αποτελεί διεθνή μοναδικότητα και δεν έχει αναγνωριστεί από ορισμένα ισχυρά κράτη που επιμένουν στην εναρμόνιση με τα χωρικά μας ύδατα.
Ωριμάζει, λοιπόν, η διαπίστωση πως η αναντιστοιχία του εύρους του εναέριου χώρου με τον υποκείμενο θαλάσσιο δημιουργεί περιπλοκές, αποτελεί μόνιμη πηγή έντασης στο Αιγαίο και δεν συγκεντρώνει τη διεθνή υποστήριξη. Λύση θα μπορούσε να είναι η εναρμόνιση του εναέριου και θαλάσσιου χώρου. Αυτή θα ήταν δυνατό να εφαρμοστεί σε διαφορετικό εύρος κατά τόπους, από 6 έως 12 μίλια (π.χ. αλλού 6, αλλού 8, αλλού 10, αλλού 12 μίλια), ανάλογα με τη γεωφυσική διαμόρφωση των ακτών και των νησιωτικών συμπλεγμάτων.
Μετά από αυτές τις ρυθμίσεις θα μπορούσε να υπογραφεί συνυποσχετικό για προσφυγή στη Χάγη για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Αφού επιτευχθεί η οριοθέτηση, μπορεί να υπάρξει κοινή εξερεύνηση και κοινή εκμετάλλευση των κοιτασμάτων.
Θετική συμβολή θα έχει η σύναψη ενός Συμφώνου Φιλίας και Συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών. Εξάλλου, η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να πάρει την πρωτοβουλία να καταθέσει τις εξής προτάσεις, των οποίων η υλοποίηση θα έθετε τέρμα σε ορισμένες εκκρεμότητες και θα βελτίωνε το κλίμα:
- Να γίνει διάλογος, ώστε να χαραχθεί οριογραμμή στα θαλάσσια όρια του Αιγαίου βορείως των Δωδεκανήσων.
- Να παραταθεί χρονικά καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, το «μορατόριουμ» μη πραγματοποίησης πολυδάπανων στρατιωτικών ασκήσεων μεγάλης κλίμακας που ισχύει για τους θερινούς μήνες.
- Να συναφθεί ελληνοτουρκική συμφωνία αποκλιμάκωσης των εξοπλισμών υπό διεθνείς εγγυήσεις.
- Να γίνει αμοιβαία αποστρατικοποίηση των ελληνικών νησιών του Ανατολ. Αιγαίου και των απέναντι τουρκικών ακτών.
Η διαπλοκή του Κυπριακού με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν πρέπει να εμποδίζει την εξομάλυνση των σχέσεων αυτών. Διότι η εξομάλυνση αυτή μπορεί να συμβάλλει σε μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού. Τα προβλήματα της Κύπρου και των ελληνοτουρκικών σχέσεων είναι δυνατόν να ακολουθήσουν μια παράλληλη πορεία προς τη λύση τους, χωρίς η επίλυση του ενός να γίνεται αναγκαστική προϋπόθεση για την επίλυση του άλλου.