της Φωτεινής Σιάνου
1. Η ανεργία είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα. Ακόμη χειρότερη είναι η μακροχρόνια ανεργία ( ανεργία πάνω από 12 μήνες – 58%) που βρίσκεται σε μεγάλα ποσοστά στη χώρα μας και η οποία μακροχρόνια ανεργία έχει αρνητικές επιπτώσεις σε πολλά επίπεδα. ( Ψυχολογικό, οικογενειακό, κοινωνικό, πολιτικό ). Παρότι κατανοούμε τις επιπτώσεις της ανεργίας, δεν «είμαστε όλοι άνεργοι», όπως και «δεν είμαστε όλοι τσιγγάνοι». Δεν είμαστε όλοι τσιγγάνοι, όση ευαισθησία κι αν προσπαθεί να συμπυκνώσει το σύνθημα γιατί για παράδειγμα, εμείς έχουμε νερό στο σπίτι μας και οι τσιγγάνοι δεν έχουν. Η έλλειψη νερού συμβάλλει στην διαιώνιση του «κοινωνικού αποκλεισμού» των τσιγγάνων. Δεν είμαστε κατά την ίδια έννοια όλοι άνεργοι. Διότι ο εργαζόμενος έχει έναν μισθό, ο οποίος μισθός τον συνδέει με το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και προστασίας και με το σύστημα της υγειονομικής περίθαλψης, η θέση εργασίας τον συνδέει με την κοινωνία. Οι μακροχρόνια άνεργοι εντάσσονται στο χώρο του κοινωνικού αποκλεισμού ευκολότερα και ο κοινωνικός αποκλεισμός αναπαράγει και διαιωνίζει τον κοινωνικό αποκλεισμό.
2. Η ανεργία δεν αντιμετωπίζεται μόνο με αναδιαρθρώσεις στην αγορά εργασίας. Χρειάζονται πολιτικές αναπτυξιακές, οικονομικές, εκπαιδευτικές ( το ερώτημα για παράδειγμα του τι εργατικό δυναμικό παράγει το εκπαιδευτικό σύστημα και ποιες είναι οι πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας έχει γίνει πολύ κρίσιμο), πολιτική για την επαγγελματική κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Χρειάζεται να εκσυγχρονιστεί η δημόσια διοίκηση ώστε να διευκολύνει την δημιουργία θέσεων εργασίας και να μην την παρεμποδίζει. Είναι αναγκαίο να εκσυγχρονιστεί ώστε να γίνει αποτελεσματικός ο ΟΑΕΔ για να συμβάλει ποικιλότροπα στην καταπολέμηση της ανεργίας και με πολιτικές προστασίας των ανέργων και με ενεργητικές πολιτικές. Οι επιθεωρήσεις εργασίας θα πρέπει επίσης να παίξουν τον ρόλο του μηχανισμού ελέγχου για την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, και είναι τεράστιο το έργο που έχουν να επιτελέσουν. Είναι απαραίτητη η επιμόρφωση των επιθεωρητών και η βελτίωση των συνθηκών εργασίας τους. Πρέπει να είναι σαφές ωστόσο ότι η ανεργία έχει δυναμιτίσει το πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων. Η ανεργία δεν αφήνει περιθώρια στον εργαζόμενο να υπερασπιστεί την προσωπική του αξιοπρέπεια στην εργασία. Για να λειτουργήσει το νομοθετικό πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων είναι υποχρεωτικό να χτυπηθεί η ανεργία.
3. Είναι αρκετά ευέλικτη η αγορά εργασίας στην Ελλάδα. Έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων και με μεγάλη διαφορά από τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε.. Το μικρότερο ποσοστό μισθωτών. Ένα μεγάλο χώρο της άτυπης εργασίας, φασόν κλπ. Το 12% του εργατικού δυναμικού απασχολείται στον τουρισμό, όπου η ευελιξία είναι πολύ μεγάλη. Έχουμε μεγάλο ποσοστό εποχιακής απασχόλησης όπως για παράδειγμα φρούτα, κονσερβοποιία. Χιλιάδες εργαζόμενοι και εργαζόμενες δουλεύουν με συμβάσεις έργου και χρόνου, με δελτία παροχής υπηρεσιών ενώ καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες. Το αίτημα που διατυπώνεται εδώ είναι της κοινωνικής προστασίας και της διασφάλισης των δικαιωμάτων αυτών των εργαζομένων που δουλεύουν με αυτούς τους όρους. Η οργάνωση των εργαζόμενων του τεράστιου χώρου της άτυπης απασχόλησης στα συνδικάτα.
Παρά την ελαστικότητα που υπάρχει στην αγορά εργασίας, σε μία εποχή όπου η αύξηση της παραγωγικότητας και η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και συνεπώς τα θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη, εξαρτώνται από εκτεταμένες αναδιαρθρώσεις και τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής δομής, η άρνηση της ευελιξίας θα είχε κινδύνους και αρνητικές επιπτώσεις τη θέση των εργαζόμενων. Με αυτό το σκεπτικό η ΑΕΚΑ λέει ΟΧΙ στην ανεξέλεγκτη ελαστικότητα ΟΧΙ στην άρνηση της ευελιξίας και προτείνει Νέα Ρύθμιση.
4. Η Ευρώπη ολόκληρη αποτελεί ένα διαρκές βήμα διαλόγου εδώ και δέκα χρόνια, για την παγκοσμιοποίηση, την έκρηξη των νέων τεχνολογιών, την ανταγωνιστικότητα. Τα τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα, τις γεωπολιτικές εξελίξεις μετά τις αλλαγές στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, τις κοινωνιολογικές εξελίξεις. Τις αλλαγές στην οικογένεια που πάνε χέρι χέρι με την χειραφέτηση των γυναικών και δημιουργούν νέα αιτήματα και νέες ανάγκες. (Η γυναικεία παρουσία στην αγορά εργασίας έχει αλλάξει, έχει σταθεροποιηθεί ανεξάρτητα από την γέννηση παιδιών, οι γυναίκες θέλουν να μείνουν στην αγορά εργασίας. Έχει αλλάξει η συνείδησή τους, οι προσδοκίες τους, οι φιλοδοξίες τους. Τα αιτήματα που διατυπώνουν έχουν σχέση με την ενίσχυση του κράτους πρόνοιας, με την ανακατανομή των ευθυνών στο σπίτι, στην οικογένεια. Έχουν σχέση όμως και με τον χρόνο, τον ελεύθερο χρόνο, τα ωράρια λειτουργίας των βρεφονηπιακών σταθμών και των σχολείων, των δημόσιων υπηρεσιών και των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας). Η ευελιξία λοιπόν έχει τεθεί από τις επιχειρήσεις, έχει τεθεί και από τους εργαζόμενους. Το ζητούμενο είναι η ευελιξία με ασφάλεια.
Οι τάσεις στην απασχόληση δημιουργούν προβλήματα στη χρηματοδότηση της κοινωνικής προστασίας. Ταυτόχρονα οι ίδιες τάσεις δημιουργούν και μεγαλύτερη ανάγκη για κοινωνική προστασία. Πρώτον διότι οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας συνεπάγονται μεγαλύτερες διακυμάνσεις στη ζήτηση της εργασίας. Ζητείται περισσότερο ελαστική εργασία που κάνει την απασχόληση πιο ευάλωτη και έτσι την ασφάλιση απέναντι σ’ αυτό τον κίνδυνο πιο πολύτιμη. Δεύτερο, η τάση της αγοράς για εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης διευρύνει τις ανισότητες, οξύνει αντιθέσεις, αποδυναμώνει τη θέση των λιγότερο ειδικευμένων. Τρίτον, η αύξηση της απασχόλησης των γυναικών, σε συνδυασμό με τη σταθεροποίηση της γυναικείας παρουσίας στην αγορά εργασίας, ασκούν πιέσεις στην παραδοσιακή οικογένεια, στο σύστημα εκπαίδευσης, στο σύστημα υγείας, στα συστήματα συνταξιοδότησης και προστασίας των ηλικιωμένων και αυξάνουν την ανάγκη για κοινωνική πολιτική, κοινωνικές υποδομές, κοινωνική προστασία, κοινωνική αλληλεγγύη.
5. Ο κοινωνικός διάλογος έχει δοκιμαστεί στη χώρα μας από την στιγμή της γένεσής του, ως διαδικασία ταξικού συμβιβασμού, και δοκιμάζεται ακόμη. Είναι ένα μέσο πολύτιμο για την ανίχνευση σημείων σύγκλισης μεταξύ των κοινωνικών συνομιλητών, για την ανάδειξη των διαφορών και των αποκλίσεων, για την ανάληψη κοινωνικής ευθύνης. Και όταν υπάρχει συμφωνία μέσα από την διαδικασία του κοινωνικού διαλόγου διευκολύνεται πολύ περισσότερο η εφαρμογή των αποφασισμένων. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να εξαντλείται κάθε περιθώριο διαλόγου.
Υπάρχουν όμως δύο σημαντικές διαστάσεις στον διάλογο που πρέπει να εξετασθούν: α)οι κοινωνικές κατηγορίες με τα μεγαλύτερα προβλήματα και τις πιεστικότερες ανάγκες απουσιάζουν απ’ τις διαδικασίες του δημόσιου και του κοινωνικού διαλόγου. Δεν συμμετέχουν στη διαμόρφωση των διεκδικήσεων, στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων. Δεν συμμετέχουν διότι δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις της συμμετοχής και δεν θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις της συμμετοχής χωρίς την συμμετοχή τους. Κάπου πρέπει να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος. β) η πολιτεία δεν μπορεί να μην αναλαμβάνει ευθύνη όταν εξαντλείται το περιθώριο διαλόγου. Αυτό ισχύει τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό επίπεδο.
Υπάρχει χρόνος για παρεμβάσεις και βελτιώσεις των κοινωνικών φορέων επί του σχεδίου νόμου.
6. Σχέδιο Νόμου για τις εργασιακές σχέσεις.
Α) Μετά το ειδικό κεφάλαιο για την απασχόληση στην Συνθήκη του Άμστερνταμ, τις ειδικές Συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τα εθνικά σχέδια δράσης για την απασχόληση, πιστεύω ότι τα τρία πρώτα άρθρα του σχεδίου νόμου για τις εργασιακές σχέσεις, ( σύνδεση της απασχόλησης με το αναπτυξιακό πρόγραμμα κάθε περιφέρειας (συμμετοχή συνδικαλιστικού κινήματος;)– συμβούλιο εμπειρογνωμόνων πολιτικής απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης ( γιατί στο Υπουργείο Εργασίας κι όχι παρά τω Πρωθυπουργώ;)– ειδική υπηρεσία οριζόντιας παρακολούθησης δράσεων Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου ) προσανατολίζονται στην αναβάθμιση της Απασχόλησης και της Ανεργίας στην πολιτική ατζέντα στο εθνικό επίπεδο.
Β) Για πρώτη φορά υπάρχουν σε σχέδιο νόμου μέτρα πολιτικής για την μακροχρόνια ανεργία, στην κατεύθυνση αφ’ ενός της επανένταξης στην αγορά εργασίας, αφ’ ετέρου στην διευκόλυνση θεμελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος.
Γ) Ολοκληρώνεται η προσπάθεια του Ν. 2639/98 για την δημιουργία υποδομών και εργαλείων για την ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου της αγοράς εργασίας.
Δ) Μέσα στο πλαίσιο των δοσμένων δυσκολιών της ελληνικής οικονομίας και της ανταγωνιστικότητάς της και με τον συγκεκριμένο συσχετισμό των δυνάμεων, επιχειρείται μία νέα ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων που επιδιώκει να συνδυάσει την ευελιξία με ασφάλεια, την ευελιξία με περιορισμούς.
Ε). Η συμφωνία του εργοδότη με το κλαδικό σωματείο ή την αντίστοιχη ομοσπονδία, για την διευθέτηση του χρόνου εργασίας, σε εργασιακούς χώρους όπου δεν υπάρχει συνδικάτο, δημιουργεί νέες δυνατότητες παρέμβασης, πάλης από καλλίτερες θέσεις και ενδυνάμωσης του εργατικού κινήματος.
7. Παρατηρήσεις:
· Διευθέτηση εργασίας υπήρχε πάντα με την υπερεργασία, την υπερωρία, την διαθεσιμότητα. Μέσα από την μείωση των ωρών εργασίας και την διευθέτηση του χρόνου εργασίας επιδιώκεται η δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Καταστρατήγηση του 8ωρου δεν υπάρχει. Το 8ωρο «καταστρατηγήθηκε» με την μείωσή του σε εθνικό επίπεδο και σε κλαδικό. Δυνατότητα παρέμβασης του κλαδικού σωματείου ή ομοσπονδίας. Σημαντικό στοιχείο για την ενδυνάμωση του συνδικαλιστικού κινήματος. Μείωση ωρών εργασίας χωρίς διευθέτηση του χρόνου δεν μπορεί να γίνει. Τα περιοριστικά όρια που θέτει το νομοσχέδιο για να μην υπάρξει υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων είναι σημαντικά σε συνδυασμό με την ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου.
· **Ενθάρρυνση μερικής απασχόλησης με την οικονομική ενίσχυση των μακροχρόνια ανέργων. Μερική απασχόληση σημαίνει μερική αμοιβή, μερική σύνταξη, μερική προστασία, επαγγελματική στασιμότητα. Ωστόσο η μερική απασχόληση είναι καλύτερη από την ανεργία. Συμπληρωματική μορφή στην πλήρη απασχόληση. Με προσανατολισμό πάντα την πλήρη απασχόληση και τα πλήρη δικαιώματα. Νέο στοιχείο η πολιτική για την μακροχρόνια ανεργία και την επανένταξη των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας. Διευκολύνει την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, μπορεί να αποτελέσει ρήγμα στην ανεργία και να ανοίξει την πόρτα στην πλήρη απασχόληση με πλήρη δικαιώματα που πρέπει να είναι ο σταθερός προσανατολισμός της πολιτικής για την απασχόληση. Για όλους τους εργαζόμενους/ες στις άτυπες μορφές απασχόλησης κοινωνική προστασία και δικαιώματα.
· Συνταξιοδότηση για τρία χρόνια 35ετία στα 55 έτη από ΛΑΕΚ. Κριτική σωστή ότι γίνεται κοινωνική πολιτική χωρίς η πολιτεία να βάζει τους πόρους από τον κρατικό προϋπολογισμό. Δίνει όμως την δυνατότητα μείωσης του ορίου συνταξιοδότησης στα 55 έτη αντί για τα 58 έτη. Δίνει δυνατότητες για διαπραγμάτευση από καλλίτερες θέσεις κατά την συζήτηση του ασφαλιστικού. Δημιουργεί θέσεις εργασίας. Παρότι το άρθρο 3 της ΕΓΣΣΕ του 1993 στη βάση του οποίου συγκροτήθηκε ο ΛΑΕΚ με εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων έχει ως σκοπό την εφαρμογή προγραμμάτων καταπολέμησης της ανεργίας και ιδίως την ενίσχυση των μακροχρόνια ανέργων και παρότι το επιχείρημα ότι η συνταξιοδότηση για 3 χρόνια από τον ΛΑΕΚ γίνεται εκτός του ασφαλιστικού συστήματος, με μία ευρύτερη ερμηνεία σύνδεσης της συνταξιοδότησης με την καταπολέμηση της ανεργίας θα μπορούσε να γίνει δεκτή.