ΥΠΑΤΟΣ ΑΡΜΟΣΤΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ
Δήλωση για τις Εθνικές Μειονότητες στην Ελλάδα (23 Αυγούστου 1999)
Τις τελευταίες εβδομάδες από διάφορες πλευρές μου ζήτησαν να εκφράσω την γνώμη μου για την συζήτηση που γίνεται στην Ελλάδα σχετικά με το θέμα των εθνικών μειονοτήτων. Αναφορικά θα ήθελα να πω τα εξής.
Στις 28 Ιουνίου 1990 η τότε Κυβέρνηση της Ελλάδας υπό τον κύριο Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, μαζί με τις κυβερνήσεις των άλλων κρατών που συμμετείχαν στον ΟΑΣΕ (τότε ΔΑΣΕ) συμφώνησαν στο Κείμενο της Συνάντησης της Κοπεγχάγης της Συνδιάσκεψης της Ανθρώπινης Διάστασης του ΟΑΣΕ. Το κείμενο της Κοπεγχάγης δεσμεύει τις κυβερνήσεις μεταξύ άλλων να παρέχουν στα άτομα που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες, το δικαίωμα να εκφράσουν, διατηρούν και αναπτύξουν ελεύθερα την εθνοτική, πολιτιστική, γλωσσική και θρησκευτική τους ταυτότητα, τόσο ατομικά όσο και μαζί με άλλα μέλη της ομάδας τους και να διατηρούν και να αναπτύσσουν τον πολιτισμό τους σε όλες τις πτυχές του, να διακηρύσσουν και να ασκήσουν την θρησκεία τους και να ιδρύσουν και να διατηρούν οργανώσεις ή ενώσεις.
Η συζήτηση των τελευταίων εβδομάδων στην Ελλάδα, πάνω στο θέμα των εθνικών μειονοτήτων, μου δίνει την εντύπωση ότι υπάρχει κάποια σύγχυση ως προς τις δεσμεύσεις που ενέχει το Κείμενο της Κοπεγχάγης. Μερικά σχόλια δημιουργούν την εντύπωση ότι η αναγνώριση, στο Κείμενο της Κοπεγχάγης, του δικαιώματος των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες να εκφράσουν, διατηρούν και αναπτύξουν ελεύθερα την εθνοτική, πολιτιστική, γλωσσολογική και θρησκευτική τους ταυτότητα ισούται με αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες. Όμως, στην πραγματικότητα αυτές είναι δύο τελείως διαφορετικές έννοιες. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης συσχετίζεται με το καθεστώς του εδάφους. Σχετικά, η παράγραφος 38 του Κειμένου της Κοπεγχάγης αποσαφηνίζει ότι καμία από τις δεσμεύσεις που αναφέρονται στο Κείμενο της Κοπεγχάγης δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως υπαινιγμός οποιουδήποτε δικαιώματος εμπλοκής σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή οποιαδήποτε ενέργεια που να αντιτίθεται με την αρχή της εδαφικής ακεραιότητας των Κρατών. Αυτό σημαίνει π.χ. ότι ένα Κράτος με έναν πληθυσμό με επικρατέστερη μια εθνότητα ίδια με μια εθνοτική μειονότητα σ’ ένα άλλο Κράτος, ποτέ δεν θα μπορέσει να επικαλεστεί τις δεσμεύσεις του Κειμένου της Κοπεγχάγης ως δικαιολογία για εδαφικές απαιτήσεις από ένα Κράτος που έχει τέτοια εθνοτική μειονότητα στο έδαφός του. Το Κείμενο της Κοπεγχάγης διευκρινίζει ότι η αρχή του σεβασμού της εδαφικής ακεραιότητας υπερισχύει. Παρομοίως, μια εθνοτική μειονότητα δεν θα μπορέσει να ερμηνεύσει τις δεσμεύσεις του Κειμένου της Κοπεγχάγης ως δικαιολογία για προσπάθειες απόσχισης. Με άλλα λόγια: το δικαίωμα των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες να εκφράσουν, διατηρούν και αναπτύξουν ελεύθερα την εθνική, πολιτιστική, γλωσσική και θρησκευτική τους ταυτότητα πρέπει να ασκηθεί εντός των υπαρχόντων συνόρων του Κράτους.
Η παράγραφος 35 του Κειμένου της Κοπεγχάγης αναφέρεται στην φόρμουλα της εδαφικής αυτονομίας «ως ένα από τα δυνατά μέσα» δημιουργίας των προϋποθέσεων για την προώθηση της ταυτότητας των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες. Εν τούτοις, η αυτονομία αναφέρεται ως επιλογή, όχι ως δικαίωμα ή υποχρέωση.
Μια άλλη παρεξήγηση είναι ότι μια μειονότητα προκειμένου να αποκτήσει ή να απολαμβάνει τα δικαιώματα που αναφέρονται στο Κείμενο της Κοπεγχάγης, πρέπει να αναγνωρίζεται επίσημα από το Κράτος. Το κείμενο της Κοπεγχάγης διευκρινίζει ότι αυτό δεν είναι απαραίτητο. Η παράγραφος 31 αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «τα άτομα που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν πλήρως και αποτελεσματικά τα ανθρώπινα τους δικαιώματα και τις βασικές τους ελευθερίες, χωρίς καμία διάκριση και με πλήρη ισονομία». Οι ίδιες αρχές της μη-διάκρισης και της ισονομίας ισχύουν σύμφωνα με το άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Ομως, όταν μια ένωση ατόμων που ανήκουν σε μια εθνική μειονότητα θέλει να αποκτήσει νομική προσωπικότητα για να απολαμβάνει ένα από τα απαριθμημένα δικαιώματά τους, ο Ελληνικός νόμος τους υποχρεώνει να εγγραφούν. Εν τούτοις, οι απαιτήσεις για την εγγραφή δεν μπορούν να διαφέρουν από τις απαιτήσεις για ενώσεις που δεν αποτελούνται από άτομα που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες. Διαφορετικές απαιτήσεις θα αποτελούσαν παραβίαση της αρχής της μη-διάκρισης. Ούτε μπορεί να υπάρξει άρνηση της εγγραφής μόνο και μόνο επειδή πρόκειται για μια ένωση ατόμων που ανήκουν σε μια εθνική μειονότητα – αυτό θα αποτελούσε όχι μόνο παράβαση των δεσμεύσεων του Κειμένου της Κοπεγχάγης, αλλά και παράβαση του Άρθρου 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και του Αρθρου 12 του Ελληνικού Συντάγματος σχετικά με την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Από την άλλη, το Άρθρο 105 του Ελληνικού Αστικού Κώδικα δίνει την δυνατότητα διάλυσης κάθε ένωσης που έχει σκοπούς διαφορετικούς από αυτούς που αναφέρονται στο καταστατικό της ένωσης ή όταν το αντικείμενο της (ή οι δραστηριότητές της) αποδεικνύεται παράνομο.